Dreaminess as a Malady of the Will: Remarks on Prus’s (and Plato’s) Life Ideals in the Margins of Bolesław Prus’s Novella Z legend dawnego Egiptu
Abstract
Drawing on literary theory and history, philosophy (including the history of philosophy, anthropology, epistemology, and ontology), as well as historical and social sciences (notably psychology and sociology), the author analyzes Bolesław Prus’s novella From the Legends of Ancient Egypt as an allegorical reflection on the concepts of power, responsibility, and spiritual harmony. The study juxtaposes Prus’s notion of the life ideal with Plato’s tripartite model of the soul: reason, will, and emotion. Ramesses embodies the will subordinated to the common good, while Horus represents dreaminess and emotionality, which – lacking the force of action – lead to failure. Inspired by Platonic thought, Prus argues that only an integrated personality can contribute to the formation of a just society. Although set in ancient Egypt, the novella serves as a commentary on the political realities of Prus’s own time, using the historical setting as a means of circumventing censorship. The article offers a profound analysis of ideals as formative forces shaping both the individual and the state. It presents Prus as a coherent and modern thinker who, drawing on ancient insights, seeks to illuminate for his contemporaries – and for us – the paths toward meaningful (perfect, useful, and fulfilling) individual and collective life.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Araszkiewicz, Feliks. (1925). Bolesław Prus i jego ideały życiowe. Lublin: Dom Wydawniczy Franciszek Głowiński i S-ka.
Gloger, Maciej. (2007). Bolesław Prus – metafizyka i antropologia. W: Maciej Gloger, Bolesław Prus i dylematy pozytywistycznego światopoglądu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Fita, Stanisław. (2003). Polityka i etyka. Uwagi o „myśli politycznej” Bolesława Prusa. W: Maria. Woźniakiewicz-Dziadosz, Stanisław Fita (red.), Bolesław Prus. Pisarz. Publicysta. Myśliciel (s. 178–183). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Ilmurzyńska, Halina, Stepnowska, Agnieszka. (1965). Księgozbiór Bolesława Prusa. Warszawa: Stowarzyszenie Biblistów Polskich.
Jung, Carl Gustav. (1996). Typy psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Lubczyńska-Jeziorna, Elżbieta. (2007). Gatunki literackie w twórczości Bolesława Prusa. Wrocław: Agencja Wydawnicza a linea.
Kulczycka-Saloni, Janina. (1969). Nowelistyka Bolesława Prusa. Warszawa: Czytelnik.
Malik, Jakub A. (2008). Ogniste znaki Przedwiecznego. Szyfry transcendencji w noweli Bolesława Prusa „Z legend dawnego Egiptu”. Próba odkodowania. W: Jakub A. Malik (red.), Poszukiwanie świadectw. Szkice o problematyce religijnej w literaturze II połowy XIX i początku XX wieku (s. 49–66). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Martuszewska, Anna. (1997). Pozytywistyczne parabole. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Martuszewska, Anna. (2002). Dlaczego Robinson, a nie Don Kichot? O niektórych (nie tylko estetycznych) wyborach Bolesława Prusa. W: Tomasz Lewandowski, Tomasz Sobieraj (red.), Na pozytywistycznej niwie (s. 239–251). Poznań: Wydawnictwo PTPN.
Mazur, Aneta. (2001). Idea Boga. W: Aneta Mazur, Transcendencja realistów. Motywy metafizyczne w polskiej i niemieckiej prozie II połowy XIX wieku (s. 275–182). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Mazurkiewicz, Filip. (1998). „Z legend dawnego Egiptu” Prusa. Próba dekonstrukcji. Opcje, 2, s. 8–13.
Opacki, Ireneusz (1974). Gra symetrii. („Z legend dawnego Egiptu” Bolesława Prusa). W: Kazimierz Bartoszyński (red.), Nowela. Opowiadanie. Gawęda. Interpretacje małych form narracyjnych (s. 131–155). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pieścikowski, Edward. (1989). „Emancypantka” i „Emancypantki”. W: Edward Pieścikowski, Nad twórczością Bolesława Prusa (s. s. 90–143). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Platon. (2005). Fajdros. Kęty: Antyk.
Platon. (2010a). Państwo. Kęty: Antyk.
Platon. (2010b). Uczta. Dialog o miłości. Kęty: Antyk.
Prus, Bolesław. (1888). Kronika tygodniowa. Kurier Codzienny, 187. W: Bolesław Prus, Kroniki. T. 11. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Prus, Bolesław. (1935). Z legend dawnego Egiptu. W: Bolesław Prus, Pisma. T. 9: Opowiadania wieczorne (s. 241–248). Warszawa: Gebethner i Wolff.
Prus, Bolesław. (1950). „Ogniem i mieczem”. Powieść z lat dawnych Henryka Sienkiewicza. W: Bolesław Prus, Pisma. T. 29. Warszawa: Książka i Wiedza.
Prus, Bolesław. (2014). Notatki „lubelskie”. W: Bolesław Prus,. Pisma wszystkie. Seria G: Notatki twórcze. 1. Warszawa–Lublin: Episteme.
Prus, Bolesław. (2016a). Najogólniejsze ideały życiowe. W: Bolesław Prus, Pisma wszystkie. Seria D: Publicystyka filozoficzno-społeczna i literacka. 3: 1889–1900. Warszawa–Lublin: Episteme.
Prus, Bolesław. (2016b). O ideale doskonałości. W: Bolesław Prus, B. Pisma wszystkie. Seria D: Publicystyka filozoficzno-społeczna i literacka. 3: 1889–1900. Warszawa–Lublin: Episteme.
Prus, Bolesław. (2017). Listy Bolesława Prusa. W: Bolesław Prus, Pisma wszystkie. Seria F: Korespondencja. 1. Warszawa–Lublin: Episteme.
Rzeuska, Maria. (1948). Celowość w noweli Prusa „Z legend dawnego Egiptu”. Zeszyty Wrocławskie, 4, s. 25–42.
Struve, Henryk. (1903). Wstęp krytyczny do filozofii, czyli rozbiór zasadniczych pojęć o filozofii. Warszawa: E. Wende i Sp.
Sztachelska, Jolanta. (2004). Forma i metafizyka. O cyklu „Opowiadania wieczorne” Bolesława Prusa. W: Krystyna Jankowska, Dariusz Kulesza, Katarzyna Sokołowska (red.). Cykl i powieść (s. 129–144). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Szweykowski, Zygmunt. (1947). Twórczość Bolesława Prusa. 2. Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza.
Szweykowski, Zygmunt. (1967). Geneza noweli „Z legend dawnego Egiptu”. W: Zygmunt Szweykowski, Nie tylko o Prusie (s. 256–261). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Świercz, Piotr. (2008). Jedność w wielości. Świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Tokarzówna, Krystyna. (1993). Inspiracje i motywy biblijne w twórczości Bolesława Prusa. W: Stanisław Fita (red.), Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Świadectwa poszukiwań (s. 25–63). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Tomkowski, Jan. (1993). Robinson Kruzoe, Don Kichot i tłum. W: Jan Tomkowski, Mój pozytywizm (57–77). Warszawa: Instytut Badań Literackich–Wydawnictwo.
Tyszkiewiczowa, Teresa (oprac.). (1981). Bibliografia Literatury Polskiej Nowy Korbut. 17 (1): Bolesław Prus (Aleksander Głowacki). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wietecha, Anna. (2015). Złudne poznawanie w „Z legend dawnego Egiptu”. W: Anna Wietecha, Sięgnąć poza wzrok. Doświadczenia percepcyjne w krótkich formach prozatorskich Bolesława Prusa: teksty i konteksty (s. 468–486). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2025.43.2.71-89
Date of publication: 2025-12-29 09:24:55
Date of submission: 2025-10-21 22:50:41
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2025 Sylwia Aleksandra Karpowicz-Słowikowska

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.