“[...] now our hearts are bound with a double bond.” Letters of Helena née Dzieduszycka Pawlikowska to Paulina née Ratajska Dzieduszycka as a Testimony of Sisterly Friendship and the Beginning of the Two Women's Marital Histories

Maria Katarzyna Berkan-Jabłońska

Abstract


The aim of this article is to present a manuscript set of letters by Helena Dzieduszycka (Pawlikowska from 1859) to her friend and future sister-in-law, Paulina Ratajska (Dzieduszycka from 1860). The correspondence, which forms part of the Pawlikowski Archive, has been treated as a story unfolding over time (1856-1860) about the emotions of two friends caused by changes in their personal lives that they experienced almost simultaneously. Firstly, the analysis of the letters provides insight into a remarkable love story involving two couples, in which, apart from the author and the addressee, an important role is also played by their fiancés, and later husbands: Mieczysław Dzieduszycki and Mieczysław Pawlikowski, distinguished representatives of Galician families who contributed greatly to Polish culture. secondly, it allows for the reconstruction and evaluation of the picture of the feelings, expectations and needs of young women from the noble and landed gentry of the second half of the 19th century that emerges from the letters. This sketch is a starting point for the publication of the correspondence between Mieczysław Dzieduszycki and his wife Paulina, author of columns, stories and humorous sketches written under the pseudonym Paweł Sas.


Keywords


19th century correspondence; emotions in epistolography; nineteenth-century love; Helena née Dzieduszycka Pawlikowska; Paulina née Ratajska Dzieduszycka; Mieczysław Antoni Dzieduszycki; Mieczysław Pawlikowski; Pawlikowski Archive

Full Text:

PDF (Język Polski)

References


Bator, Iwona, Grzybowska, Jadwiga, Jaglarz, Monika, Klatka, Urszula (oprac.), Malicka Ewa (red.). (2008). Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej nr 11001–11434. Archiwum Domowe Pawlikowskich, cz. 1. Kraków: Nakładem Biblioteki Jagiellońskiej.

Bruchnalska, Maria. (1933). Ciche bohaterki: udział kobiet w powstaniu styczniowym (materiały). Miejsce Piastowe: Wydaw. Tow. św. Michała Archanioła.

Całek, Anita. (2019). Nowa teoria listu. Listy w badaniach naukowych. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Całek, Anita. (2024). Mosty zamiast barier: Literaturoznawstwo a psychologia – o relacjach i współzależnościach. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Czermińska, Małgorzata. (1975). Pomiędzy listem a powieścią. Teksty, 4(22), s. 28–49.

Dunin-Borkowski, Jerzy. (1908). Almanach Błękitny. Lwów: Nakł. Księg. H. Altenberga.

Dzieduszycki, Eugeniusz: Listy do Mieczysława Pawlikowskiego 1851–1855. Sztuk 10. Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy. Oddział Rękopisów. Zespół 76: Zbiór rękopisów. Archiwum Pawlikowskich, nr 110, k. 1–45.

Dzieduszycki, Maurycy. (1865). Kronika domowa Dzieduszyckich: odbita w 200 egzemplarzach nakładem familii dla własnego użytku. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Dzieduszycki, Mieczysław Antoni. (1823–1872). Wiersze, Biblioteka Jagiellońska, BJ Rkp. 11220 II, k. 1–86.

Karłowicz, Jan. Kryński, Adam. Niedźwiedzki, Władysław. (1915). Słownik języka polskiego. T. VI, S–Ś. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.

Karolczak, Kazimierz. (2013). Rodzina Dzieduszyckich herbu Sas w XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Kocela, Weronika. (2014). O kobiecie i dla kobiety. Ciąża, opieka okołoporodowa, macierzyństwo w świetle wybranych polskich poradników medycznych z XIX wieku. W: Jarosław Kita (red.). Życie prywatne Polaków w XIX wieku „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki (s. 65–72). T. II. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Korespondencja Henryki z Dzieduszyckich Pawlikowskiej z lat 1808–1877. T. 3. Dzieduszycki Eugeniusz. BJ Rkp. 11072 III, k. 1–237.

Korespondencja Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej z lat 1851–1890. T. 3. Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej 1856–1860. BJ Rkp. 11235 II, k. 1–104.

Korespondencja rodzinna Mieczysława i Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskich z lat 1852–1879. T. 5. Listy Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej oraz Wincentego Karwickiego. BJ Rkp. 11141 II, k. 1–91.

Korespondencja Mieczysława Dzieduszyckiego z lat 1848–1872. T. 5. Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej. BJ Rkp. 11228 II, k. 1–152.

Korespondencja Mieczysława Dzieduszyckiego z lat 1848–1872. T. 6. Listy Mieczysława Pawlikowskiego. BJ Rkp. 11229 III, k. 1–156.

Krajewski, Mirosław. (1969). Wkład Pawlikowskich w życie kulturalne Ziemi Przemyskiej. W: Stefania Kostrzewska-Krotochwilowa (red.), Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej (s. 321–344). T. 1. Przemyśl: Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.

Kraszewski, Józef Ignacy. (1872). Mieczysław hr. Dzieduszycki. Nekrolog z notat przez rodzinę udzielonych. Dziennik Poznański, 180, s. 1; 181, s. 1.

Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej. T. 1. Listy do męża, Mieczysława Pawlikowskiego z lat 1846–1861. BJ Rkp. 11165 III, k. 1–366.

Marzec Lucyna. (2015). List. Słownik poetologiczny. Forum Poetyki, 14, s. 86–96.

Marzec, Lucyna. (2019). Interpoetyki korespondencji: figury uobecnienia, fikcjonalizacja i zakłócenia technologii obecności. Forum Poetyki, 18, s. 6–25.

Michalski, Czesław. (1998). Powstanie i działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. W: Henryk W. Żaliński, Kazimierz Karolczak (red.), Lwów: miasto, społeczeństwo, kultura: studia z dziejów Lwowa (s. 457–462). T. 2. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

Olma, Marceli. (2014). Językowo-kulturowy obraz arystokratycznej rodziny polskiej drugiej połowy XIX wieku na podstawie korespondencji familijnej Heleny i Mieczysława Pawlikowskich. Kraków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Olma, Marceli. (2023). Językowo-kulturowy obraz życia familijnego w korespondencji Heleny i Mieczysława Pawlikowskich. Textus et Studia, 4, s. 167–184.

Piskor, Aleksander. (1959). Siedem ekscelencji i jedna dama, Warszawa: PIW.

Piwińska, Marta. (1974). Kochana siostra. Teksty Drugie, 1(13), s. 42–55.

Romanowski, Mieczysław. (1972). W promieniu Lwowa, Żukowa i Medyki. Listy Mieczysława Romanowskiego. 1853–1863. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Skwarczyńska, Stefania. (1975). Wokół teorii listu (Paradoksy). W: Stefania Skawrczyńska, Pomiędzy historią a teorią literatury (s. 178–189). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Skwarczyńska, Stefania. (1937). Teoria listu. Lwów: Towarzystwo Naukowe we Lwowie.

Stella-Sawicki, Jan. (1913). Galicja w powstaniu styczniowym. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Syna.

Tyrowicz, Marian. (1948). Dzieduszycka Paulina. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 6 (s. 103–104). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.

Tyrowicz, Marian. (1948). Dzieduszycki Mieczysław. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 6 (s. 116–117). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.

Tyrowicz, Marian. (1980). Pawlikowski Mieczysław. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 25 (s. 460–462). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.

Wawrzykowska-Wierciochowa, Dioniza. (1980). Pawlikowska Helena. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 25 (s. 433). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.

Włodarski, Aleksander. (1929). Materiały do historii rodu Cholewitów-Pawlikowskich. Warszawa: druk. Piotra Laskauera.

Zawadzki, Władysław. (1872). Dzieduszycki Mieczysław. Tygodnik Ilustrowany, nr 253, s. 209–210.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2025.43.2.29-56
Date of publication: 2025-12-29 09:24:33
Date of submission: 2025-07-16 16:30:57


Statistics


Total abstract view - 0
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 0

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2025 Maria Katarzyna Berkan-Jabłońska

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.