Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
„[…] teraz podwójnym serca nasze związane węzłem” . Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej do Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej jako opowieść o siostrzanej przyjaźni i inicjacji małżeńskich historii obu kobiet
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest przedstawienie rękopiśmiennego zespołu listów Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej do przyjaciółki i przyszłej bratowej, Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej. Korespondencja, stanowiąca część Archiwum Pawlikowskich, potraktowana została jako rozwijająca się w czasie (lata 1856–1860) opowieść o emocjach dwóch przyjaciółek wywołanych niemal równolegle doświadczanymi przez nie zmianami w życiu osobistym. Analiza listów po pierwsze przynosi wgląd w niebanalną historię miłosną rozpisaną na dwie pary, w której ważną rolę, obok autorki i adresatki, odgrywają także narzeczeni, a później mężowie: Mieczysław Dzieduszycki i Mieczysław Pawlikowski, zasłużeni dla kultury polskiej przedstawiciele galicyjskich rodów; po drugie pozwala na rekonstrukcję i ocenę wyłaniającego się z listów obrazu uczuć, oczekiwań i potrzeb młodych kobiet sfery szlachecko-ziemiańskiej drugiej połowy XIX wieku. Niniejszy szkic jest punktem wyjścia do planowanej edycji korespondencji Mieczysława Dzieduszyckiego i jego żony Pauliny, autorki felietonów, gawęd i humoresek pisanych pod pseudonimem Paweł Sas.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bator, Iwona, Grzybowska, Jadwiga, Jaglarz, Monika, Klatka, Urszula (oprac.), Malicka Ewa (red.). (2008). Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej nr 11001–11434. Archiwum Domowe Pawlikowskich, cz. 1. Kraków: Nakładem Biblioteki Jagiellońskiej.
Bruchnalska, Maria. (1933). Ciche bohaterki: udział kobiet w powstaniu styczniowym (materiały). Miejsce Piastowe: Wydaw. Tow. św. Michała Archanioła.
Całek, Anita. (2019). Nowa teoria listu. Listy w badaniach naukowych. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Całek, Anita. (2024). Mosty zamiast barier: Literaturoznawstwo a psychologia – o relacjach i współzależnościach. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Czermińska, Małgorzata. (1975). Pomiędzy listem a powieścią. Teksty, 4(22), s. 28–49.
Dunin-Borkowski, Jerzy. (1908). Almanach Błękitny. Lwów: Nakł. Księg. H. Altenberga.
Dzieduszycki, Eugeniusz: Listy do Mieczysława Pawlikowskiego 1851–1855. Sztuk 10. Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy. Oddział Rękopisów. Zespół 76: Zbiór rękopisów. Archiwum Pawlikowskich, nr 110, k. 1–45.
Dzieduszycki, Maurycy. (1865). Kronika domowa Dzieduszyckich: odbita w 200 egzemplarzach nakładem familii dla własnego użytku. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Dzieduszycki, Mieczysław Antoni. (1823–1872). Wiersze, Biblioteka Jagiellońska, BJ Rkp. 11220 II, k. 1–86.
Karłowicz, Jan. Kryński, Adam. Niedźwiedzki, Władysław. (1915). Słownik języka polskiego. T. VI, S–Ś. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
Karolczak, Kazimierz. (2013). Rodzina Dzieduszyckich herbu Sas w XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Kocela, Weronika. (2014). O kobiecie i dla kobiety. Ciąża, opieka okołoporodowa, macierzyństwo w świetle wybranych polskich poradników medycznych z XIX wieku. W: Jarosław Kita (red.). Życie prywatne Polaków w XIX wieku „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki (s. 65–72). T. II. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Korespondencja Henryki z Dzieduszyckich Pawlikowskiej z lat 1808–1877. T. 3. Dzieduszycki Eugeniusz. BJ Rkp. 11072 III, k. 1–237.
Korespondencja Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej z lat 1851–1890. T. 3. Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej 1856–1860. BJ Rkp. 11235 II, k. 1–104.
Korespondencja rodzinna Mieczysława i Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskich z lat 1852–1879. T. 5. Listy Pauliny z Ratajskich Dzieduszyckiej oraz Wincentego Karwickiego. BJ Rkp. 11141 II, k. 1–91.
Korespondencja Mieczysława Dzieduszyckiego z lat 1848–1872. T. 5. Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej. BJ Rkp. 11228 II, k. 1–152.
Korespondencja Mieczysława Dzieduszyckiego z lat 1848–1872. T. 6. Listy Mieczysława Pawlikowskiego. BJ Rkp. 11229 III, k. 1–156.
Krajewski, Mirosław. (1969). Wkład Pawlikowskich w życie kulturalne Ziemi Przemyskiej. W: Stefania Kostrzewska-Krotochwilowa (red.), Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej (s. 321–344). T. 1. Przemyśl: Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.
Kraszewski, Józef Ignacy. (1872). Mieczysław hr. Dzieduszycki. Nekrolog z notat przez rodzinę udzielonych. Dziennik Poznański, 180, s. 1; 181, s. 1.
Listy Heleny z Dzieduszyckich Pawlikowskiej. T. 1. Listy do męża, Mieczysława Pawlikowskiego z lat 1846–1861. BJ Rkp. 11165 III, k. 1–366.
Marzec Lucyna. (2015). List. Słownik poetologiczny. Forum Poetyki, 14, s. 86–96.
Marzec, Lucyna. (2019). Interpoetyki korespondencji: figury uobecnienia, fikcjonalizacja i zakłócenia technologii obecności. Forum Poetyki, 18, s. 6–25.
Michalski, Czesław. (1998). Powstanie i działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. W: Henryk W. Żaliński, Kazimierz Karolczak (red.), Lwów: miasto, społeczeństwo, kultura: studia z dziejów Lwowa (s. 457–462). T. 2. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Olma, Marceli. (2014). Językowo-kulturowy obraz arystokratycznej rodziny polskiej drugiej połowy XIX wieku na podstawie korespondencji familijnej Heleny i Mieczysława Pawlikowskich. Kraków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Olma, Marceli. (2023). Językowo-kulturowy obraz życia familijnego w korespondencji Heleny i Mieczysława Pawlikowskich. Textus et Studia, 4, s. 167–184.
Piskor, Aleksander. (1959). Siedem ekscelencji i jedna dama, Warszawa: PIW.
Piwińska, Marta. (1974). Kochana siostra. Teksty Drugie, 1(13), s. 42–55.
Romanowski, Mieczysław. (1972). W promieniu Lwowa, Żukowa i Medyki. Listy Mieczysława Romanowskiego. 1853–1863. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Skwarczyńska, Stefania. (1975). Wokół teorii listu (Paradoksy). W: Stefania Skawrczyńska, Pomiędzy historią a teorią literatury (s. 178–189). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Skwarczyńska, Stefania. (1937). Teoria listu. Lwów: Towarzystwo Naukowe we Lwowie.
Stella-Sawicki, Jan. (1913). Galicja w powstaniu styczniowym. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Syna.
Tyrowicz, Marian. (1948). Dzieduszycka Paulina. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 6 (s. 103–104). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.
Tyrowicz, Marian. (1948). Dzieduszycki Mieczysław. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 6 (s. 116–117). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.
Tyrowicz, Marian. (1980). Pawlikowski Mieczysław. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 25 (s. 460–462). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.
Wawrzykowska-Wierciochowa, Dioniza. (1980). Pawlikowska Helena. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 25 (s. 433). Kraków: Nakład Polskiej Akademii Umiejętności.
Włodarski, Aleksander. (1929). Materiały do historii rodu Cholewitów-Pawlikowskich. Warszawa: druk. Piotra Laskauera.
Zawadzki, Władysław. (1872). Dzieduszycki Mieczysław. Tygodnik Ilustrowany, nr 253, s. 209–210.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2025.43.2.29-56
Data publikacji: 2025-12-29 09:24:33
Data złożenia artykułu: 2025-07-16 16:30:57
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Maria Katarzyna Berkan-Jabłońska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.